Իրավաբանական ակնարկ՝ Կորպորատիվ հանցագործությունների կանխման եվ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվությունից ազատման օրենսդրակկան մեխանիզմները

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ներկայումս մեծ տարածում են ստացել կորպորատիվ հանցագործությունները, որոնց ընթացքումանձը, օգտագործելով իր պաշտոնական դիրքը, իրավաբանական անձի անունից կատարում էհանցանք։ Կարևոր նշանակություն ունի այն հանգամանքը, որ տվյալ հանցագործությունըկատարված լինի կամ ի շահ իրավաբանական անձի, կամ իրավաբանական անձին օգտագործելումիջոցով։

Կորպորատիվ հանցագործությունները կարող են  մեծ ազդեցություն ունենալ ընկերությանաշխատողների և հաճախորդների վրա՝ վնասելով վերջիններիս գործարար համբավին ևհեղինակությանը, ինչը կարող է կործանարար լինել բիզնեսի յուրաքանչյուր մասնակցի համար։Անհրաժեշտ է ընդգծել, որ նման հանցագործությունը կարող է հանգեցնել ընկերությանբաժնեմասերի արժեքի նվազմանը, բաժնետիրոջ գույքի բռնագրավմանը և մի շարք այլանբարենպաստ հետևանքների։

Նման հանցագործությունների կանխման նպատակով ՀՀ քրեական օրենսգրքում կատարվել ենփոփոխություններ և 2023 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ են մտել ՀՀ քրեական օրենսգրքի՝իրավաբանական անձանց պատասխանատվություն նախատեսող իրավակարգավորումները, ինչը վկայում է այն մասին, որ ներկայումս իրավաբանական անձինք նույնպես ենթակա ենքրեական պատասխանատվության։

ԻՆՉՊԵ՞Ս ԿԱՆԽԵԼ ԿՈՐՊՈՐԱՏԻՎ ՀԱՆՑԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ

Գործող քրեական օրենսգիրքը իրավաբանական անձանց դիտարկում է որպես քրեականպատասխանատվության սուբյեկտ։ ՀՀ քրեական օրենսգիրքը չի առանձնացնում կոնկրետհանցագործությունները, որոնց համար իրավաբանական անձինք ենթակա են քերականպատասխանատվության, այսպիսով իրավաբանական անձանց համար կիրառելի են այն բոլորհանցատեսակները, որոնք կիրառելի կարող են լինել ողջամտության սահմանում իրավաբանականանձանց համար հաշվի առնելով վերջինիս յուրահատկությունը։ Իրավաբանական անձինքենթակա են քրեական պատասխանատվության մասնավորապես՝ կաշառք տալու և/կամստանալու, սնանկության ընթացքում անօրինական գործունեության, կանխամտածվածսնանկության, հարկերը, տուրքերը կամ այլ վճարները չվճարելու, հակամրցակցայինգործունեության և վերջիններիս վերաբերելի այլ հանցագործություններ կատարելու դեպքում։

Հաշվի առնելով, որ կորպորատիվ հանցագործությունների համար սահմանված քրեականպատասխանատվությունից ազատվելը, ինչպես նաև դրանց արդյունքում ընկերությանը, վերջինիսբաժնետերերին և այլ ղեկավարներին, ընդհուպ ընկերության աշխատակիցներին պատճառվածվնասների հետևանքները վերացնելը պահանջում են ահռելի ռեսուրսներ և ջանքեր, կարևոր էներդնել մեխանիզմներ՝ նախ և առաջ ուղղված նման հանցագործությունների կանխմանը։

Մինչդեռ, միջազգային փորձը վկայում է, որ կորպորատիվ հանցագործությունների բացահայտումնու կանխարգելումը ևս բավականին բարդ ընթացակարգ է և մեծ ջանքեր կարող են պահանջվելվերջիններս կանխելու համար։

Այս ոլորտի մասնագետները, հիմնվելով իրենց փորձի վրա, առաջարկում են նմանհանցագործությունների կանխարգելման տարբեր մեխանիզմներ, ինչպիսիքեն հզործրագրակազմի օգտագործումնիրական ժամանակում աշխատանքի պատշաճ մոնիթորինգիրականացնելու նպատակով, աշխատակիցների պատշաճ և ճիշտ ժամանակին վերահսկողությունը, ընկերության ներքինաուդիտի իրականացումը, պարտականությունների խիստ տարանջատման պահպանումը և այլն։

ԻՆՉՊԵ՞Ս ԱԶԱՏՎԵԼ ՔՐԵԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆԻՑ

Եթե ամեն դեպքում չի հաջողվել խուսափել հանցագործության կատարումից, ապա ինչպե՞սազատվել կատարված արարքի համար քրեական օրենսգրքով նախատեսվածպատասխանատվությունից։

Քրեական պատասխանատվությունից ազատվելու համար նախ և առաջ անհրաժեշտ է, որպեսզիիրավաբանական անձը նախօրոք ձեռնարկած լինի իրենից կախված բոլոր միջոցառումներըկորպորատիվ հանցագործությունների կատարումը կանխելու համար։

Քրեական օրենսգիրքն ամրագրում է, որ իրավաբանական անձը ազատվում է քրեականպատասխանատվությունից, եթե նախապես ձեռնարկել է հանցանքի կատարման բացառմաննուղղված գործողություններ՝ անկախ այն հանգամանքից՝ ձեռնարկված միջոցները հասել են իրենցնպատակին, թե ոչ։

Օրինակ, եթե իրավաբանական անձի ղեկավարը, օգտագործելով իրավաբանական անձը, իրականացրել է կոռուպցիոն գործողություններ, իրավաբանական անձը տվյալ պարագայումենթակա չի լինի պատասխանատվության, եթե դրանում նախապես ներդրված լինեն բոլորհնարավոր մեխանիզմները, որոնք ուղղված են կոնկրետ կոռուպցիայի կանխարգելմանը։ Այդպիսիմեխանիզմներից կարող է լինել, համապատասխան կարգերի մշակումը, աշխատակիցներիիրազեկման միջոցառումների իրականացումը, ժամանակ առ ժամանակ ներքին վերահսկողությանիրականացումը և համապատասխան ներքին վերահսկողության կարգերի առկայությունը, աշխատակիցների կողմից կոռուպցիոն գործողություններին ուղղված արարքների իրականացմանկամ նման փորձի պարագայում վերջիններիս նկատմամբ հատուկ պատասխանատվությանմիջոցների կիրառումը, այդ մասով ներքին ընթացակարգերի սահմանումը և իրազեկումը, աշխատակիցների վարքագծի կանոնների հստակ ամրագրումը, և ցանկացած այլ մեխանիզմ, որըկօգնի ինչ որ չափով նվազեցնել և կանխարգելել կոռուպցիոն դրսևորումները։

Հարկ է նաև նշել, որ իրավաբանական անձն ազատվում է քրեական պատասխանատվությունիցնաև այն դեպքում, երբ վերացնում է հանցանքի կատարմանը նպաստող պատճառները ևպայմանները, եթե, իհարկե, այդպիսիք առկա են, կամ երբ վերջինս հատուցում է պատճառվածվնասը և հարթում է ենթադրյալ հանցագործության այլ հետևանքները, վերադարձնում էհանցագործության արդյունքում ձեռք բերված գույքը, ինչպես նաև քրեական օրենսգրքովնախատեսված այլ դեպքերում։

Օրինակ, ներկայումս քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում իրավաբանական անձիղեկավարի, անհատ ձեռնարկատիրոջ, ֆիզիկական անձի կամ պատասխանատու այլ անձիկողմից հարկերը, տուրքերը կամ այլ վճարները խոշոր չափերով չվճարելու նպատակովօրենսդրությամբ նախատեսված հաշվետվությունը, հաշվարկը, հայտարարագիրը կամ հարկը, տուրքը կամ այլ վճարը հաշվարկելու կամ վճարելու պարտավորություն առաջացնող պարտադիրայլ փաստաթուղթն օրենքով սահմանված կարգով կամ ժամկետներում չներկայացնելու կամհաշվետվության, հաշվարկի, հայտարարագրի կամ հարկը, տուրքը կամ այլ վճարը հաշվարկելուկամ վճարելու պարտավորություն առաջացնող պարտադիր այլ փաստաթղթի մեջ խեղաթյուրվածտվյալ մտցնելու կամ հարկման օբյեկտը թաքցնելու կամ խաբեության այլ դրսևորման համար։

Տվյալ դեպքում, եթե իրավաբանական անձը նույնիսկ չի կարողացել խուսափել հանցանքիկատարումից, սակայն պատրաստակամ է հատուցելու հանցավորությամբ պատճառվածվնասները, հարթում է ենթադրյալ հանցագործությամբ պատճառված վնասները, ինչպես նաևվերացնում է տվյալ հանցանքի կատարմանը նպաստող պատճառները և պայմանները, ապավերջինս հնարավոր է ազատվի քրեական պատասխանատվությունից։

Կամ, օրինակ քրեորեն պատժելի է նաև հակամրցակցային գործունեությունը, մասնավորապես՝տնտեսական գործունեությունը համակարգելը կամ հակամրցակցային համաձայնությունկայացնելը կամ մենաշնորհ կամ գերիշխող դիրքը չարաշահելը կամ համակենտրոնացումըչհայտարարագրելը կամ արգելված համակենտրոնացումը գործողության մեջ դնելը, որըհանգեցրել է մրցակցության սահմանափակման, կանխման կամ արգելման և խոշոր չափերիգույքային վնաս է պատճառել անձի կամ կազմակերպության իրավունքներին, ազատություններինկամ օրինական շահերին կամ հասարակության կամ պետության օրինական շահերին, կամ որիարդյունքով տնտեսավարող սուբյեկտն ստացել է խոշոր չափերի շահույթ։ Տվյալ դեպքումիրավաբանական անձը հնարավորություն ունի ազատվելու քրեական պատասխանատվությունից, եթե վերջինս հատուցի վերոնշյալ սուբյեկտներին հանցանքի հետևանքով պատճառված վնասները, վերադարձնի ստացված շահույթը և վերացնի հանցանքի կատարմանը նպաստած պատճառներըև պայմանները։

Այսպիսով, յուրաքանչյուր անգամ իրավաբանական անձի քրեական պատասխանատվությունիցազատման տարբերակները քննարկելիս առաջին հերթին անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել միքանի հանգամանքների առկայությանը, արդյո՞ք ընկերությունը ձեռնարկել է հնարվոր բոլորմիջոցները հանցագործությունը կանխարգելելու համար, արդյո՞ք պատրաստակամ է հատուցելհանցագործության արդյունում պատճառված վնասները և ստացված եկամուտները, այդպիսիքլինելու պարագայում։

Իրավաբանական անձն ազատվում է քրեական պատասխանատվությունից նաև քրեականօրենսգրքով նախատեսված պատասխանատտվությունից ազատման ընդհանուր հիմքերով, այնքանով, որքանով դրանք կիրառելի են իրավաբանական անձի դեպքում։

Մեր իրավաբանական գրասենյակը կարող է աջակցել ինչպես նման հանցագործություններիկանխարգելմանն ուղղված համապատասխան մեխանիզմների ներդրման, այնպես էլ հանցանքըկատարվելու դեպքում՝ պաշտպանության իրականացման շրջանակներում։

Ծանուցում: Այստեղ ներկայացված մտքերը ունեն տեղեկատվական բնույթ և չենհանդիսանում իրավաբանական խորհրդատվություն