Իրավաբանական ակնարկ՝ Վճռաբեկ դատարանը հաստատեց. վարկի տարեկան փաստացի տոկոսադրույքը կարող է գերազանցել 24 տոկոսը

Ներածություն

Մեր 2021 թվականի դեկտեմբերի 29-ի հրապարակմամբ, անդրադարձել էինք վարկի տարեկանփաստացի տոկոսադրույքի սահմանափակման հետ կապված իրավական խնդրին, որի էությունըկայանում էր նրանում, որ վարկառուի և վերջինիս վարկատու ֆինանսական կազմակերպությանմիջև առաջացած վեճի շրջանակներում (տես թիվ ԵԴ/29387/02/19 քաղաքացիական գործովկայացված համապատասխան դատական ակտերը) առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասությանդատարանը, իսկ այնուհետև նաև վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը արտահայտել էինդիրքորոշում, ըստ որի իրավաչափ չէ այն իրավիճակը, երբ «Սպառողական կրեդիտավորմանմասին» ՀՀ օրենքի պահանջների համաձայն հաշվարկված և վարկային պայմանագրի մեջարտացոլված տարեկան փաստացի տոկոսադրույքը գերազանցում է բանկային տոկոսիհաշվարկային դրույքի կրկնապատիկը, որը կազմում է տարեկան 24 տոկոս՝ ՀՀ քաղաքացիականօրենսգրքի 879-րդ հոդվածի 1-ին մասը փաստացի տարածելով նաև վարկերի համար հաշվարկվածտարեկան փաստացի տոկոսադրույքի նկատմամբ։

Այս մոտեցումը մեր համոզմամբ իրավաբանորեն անհիմն էր և ավելին՝ լրջագույն իրավականռիսկեր էրպարունակում ֆինանսական կազմակերպությունների գործունեության համար և կարողէր հարվածել նաև համակարգի կայունությանը։

Նշված գործով «ԹիՔեյ ընդ Փարթներս» ՓԲԸ փաստաբանները դիմել էին ՀՀ վճռաբեկ դատարան՝բողոքարկելով ստորադաս դատարանների կայացրած դատական ակտերը։

2023 թվականի մայիսի 30-ին հրապարակվեց ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը, որովբավարարվեց մեր ընկերության փաստաբանների բերած վճռաբեկ բողոքը։ Իր որոշմամբ ՀՀվճռաբեկ դատարանն արձանագրեց, որ ստորադաս դատարանների մոտեցումն անհիմն է, ևտարեկան փաստացի տոկոսադրույքը կարող է գերազանցել բանկային տոկոսի հաշվարկայինդրույքի կրկնապատիկը։

Մեր գնահատմամբ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նշված որոշումը կարևոր նշանակություն ունի ՀՀֆինանսական համակարգի համար, քանի որ դրանով վերջնական և արդարացի լուծում է տրվումտարեկան փաստացի տոկոսադրույքի նկատմամբ՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 879-րդհոդվածի 1-ին մասով սահմանված սահմանափակման (բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքիկրկնապատիկը չգերազանցելու վերաբերյալ) կիրառելիության հետ կապված խնդրին։

Համարում ենք, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը մեր ընկերության լուրջ ձեռքբերումն է, որիշնորհիվ ՀՀ ֆինանսական համակարգը զերծ կմնա իրավական ռիսկերից կամ առնվազնիրավական անորոշություններից։

Իսկ ի՞նչ է ասել իր որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը

Ստորև համառոտ ներկայացնենք իր որոշման հիմքում դրված ՀՀ վճռաբեկդատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները։ Մասնավորապես, նշված որոշմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է հետևյալ իրավական հարցերին.

1) արդյո՞ք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 879-րդ հոդվածով սահմանված՝փոխառության պայմանագրի տոկոսների առավելագույն չափի վերաբերյալօրենսդրական պահանջը կիրառելի է նաև վարկային պայմանագրով նախատեսվածտոկոսների չափի նկատմամբ, եթե վարկային պայմանագրով նախատեսված է այլտոկոսաչափ,

2) արդյո՞ք վարկային պայմանագրի առարկա հանդիսացող վարկի նկատմամբ հաշվեգրվողտոկոսագումարը և վարկային պայմանագրի տարեկան փաստացի տոկոսադրույքընույնական են, ու արդյո՞ք վարկային պայմանագրով սահմանվող տարեկան փաստացիտոկոսադրույքի չափի նկատմամբ ևս ենթակա է կիրառման ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի879-րդ հոդվածով սահմանված՝ փոխառության պայմանագրի տոկոսների չափի վերաբերյալսահմանափակումը:

2. Նշված իրավական հարցերի ներքո ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է
   պայմանագրի ազատությանը և, վերահսատատելով նախկինում արտահայտված իրդիրքորոշումը, արձանագրել, որ օրենսդիրը, նպատակ ունենալով ապահովելուքաղաքացիական օրենսդրության նշված սկզբունքներից կամքի ինքնավարության, պայմանագրի ազատության, քաղաքացիական իրավունքներն իրենց կամքով և ի շահիրենց ձեռք բերելու ու իրականացնելու, պայմանագրի հիման վրա իրենցիրավունքները և պարտականություններն ազատ սահմանելու, պայմանագրի` օրենսդրությանը չհակասող ցանկացած պայման որոշելու սկզբունքներիիրականացումը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով կարգավորվողհարաբերությունների մասնակիցների` կողմերի համար նախատեսել էհնարավորություն` կնքելու ինչպես օրենքով կամ այլ իրավական ակտերովնախատեսված, այնպես էլ չնախատեսված պայմանագիր և սահմանելուպայմանագրի պայմանները, բացի այն դեպքերից, երբ համապատասխանպայմանի բովանդակությունը սահմանված է օրենքով կամ այլ իրավականակտերով:

Միաժամանակ վկայակոչելով նաև մասնավոր գործերին կամայական միջամտությանանթույլատրելիության սկզբունքը, վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ արձանագրել է, որորևէ անձ, այդ թվում նաև դատարանն իրավունք չունի կամայականորեն միջամտելուկողմերի պայմանագրային հարաբերություններին` իր հայեցողությամբ պայմանագրայինորևէ դրույթ փոփոխելու եղանակով: Դատարանը պայմանագրի որևէ դրույթ իրավասու էփոփոխել միայն համապատասխան հայցապահանջի առկայության պայմաններում: 

3. ՀՀ վճռաբեկ դատարանը սույն գործի շրջանակներում անդրադարձել է նաևնախկինում կայացրած այլ որոշումների ևս։ Մասնավորապես.

- «ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ» ՓԲԸ-ի հայցն ընդդեմ Արթուր Սարգսյանի և մյուսների թիվԱՎԴ4/0145/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.07.2009 թվականիորոշման արձանագրմանն առ այն, որ վարկային պայմանագրից բխողհարաբերությունների նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգքրի՝ փոխառությանըվերաբերող 46 գլխով նախատեսված կանոնները չեն կիրառվում, եթե վարկայինպայմանագրով կողմերը սահմանել են այլ կանոններ:

 - «ՓԼԵՅ ԳՈՈՒԴ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՊրոԿրեդիտ Բանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/4072/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշմանը, որովանդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 887-րդ հոդվածին նշվել է, որ վարկայինհարաբերությունների նկատմամբ փոխառության հարաբերությունները «կարգավորող ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի նորմերը կիրառելի են, եթե այլ բան նախատեսված չէ ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի՝ վարկային հարաբերությունները կարգավորող նորմերով ևբուն վարկային պայմանագրով: Այսինքն՝ վարկային հարաբերությունները կարգավորելուառումով օրենսդիրը նախապատվությունը տվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝վարկային հարաբերությունները կարգավորող նորմերին և վարկային պայմանագրին, որոնցով այլ բան նախատեսված չլինելու դեպքում միայն տվյալ հարաբերություններինկատմամբ կարող են գործել փոխառության հարաբերությունները կարգավորող ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի նորմերը։

4. Վերահաստատելով վարկային հարաբերությունները կարգավորող վերը նշվածիրավանորմերի կապակցությամբ արտահայտած դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկդատարանն արձանագրել է նաև, որ ի տարբերություն որոշակի կանոնների, երբվարկային պայմանագրից բխող հարաբերությունների նկատմամբ ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի 46 գլխով նախատեսված կանոնները կիրառելու համարանհրաժեշտ է հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայությունը՝ ինչպես ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի 47 գլխով, այնպես էլ վարկային պայմանագրով այլ բաննախատեսված չլինելը, վարկային պայմանագրի տոկոսների առումով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 46 գլխով նախատեսված կանոնները կիրառելուհամար բավարար է այն փաստի առկայությունը, որ կողմերի միջև կնքվածվարկային պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ։ Վճռաբեկ դատարանի նմանդիրքորոշումը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 47 գլխով վարկայինպայմանագրի տոկոսների վերաբերյալ հատուկ կանոն նախատեսված չլինելուհանգամանքով, քանի որ թեկուզև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 887-րդ հոդվածի 1-ին կետը սահմանում է, որ (...) փոխառուն պարտավորվում է վերադարձնել ստացվածգումարը և տոկոսներ վճարել դրանից, որպիսի օրենսդրական կարգավորումիցուղղակիորեն բխում է, որ օրենսդիրը նախատեսել է վարկառուի պարտականությունը՝վարկային պայմանագրով ստացված գումարից բացի, վարկատուին վճարելու նաևդրանից որոշակի տոկոսներ, սակայն ինչպես նույն հոդվածով, այնպես էլ ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի 47 գլխով նախատեսված չէ վարկառուի կողմիցվարկատուին վճարման ենթակա տոկոսի առավելագույն չափ:

5. Անդրադառնալով «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված «տարեկան փաստացի տոկոսադրույք (Annual Percentage Rate կամ APR՝ սպառողի կրեդիտավորման ընդհանուր ծախսը՝արտահայտված տրամադրված կրեդիտի տարեկան տոկոսով)» ինստիտուտին և նույնօրենքի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված պահանջին առ այն, որկրեդիտավորողը պարտավոր է ապահովել, որ կրեդիտավորման պայմանագիրնառնվազն ներառի՝ տարեկան փաստացի տոկոսադրույքի չափի վերաբերյալ նշում՝Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ.

- կրեդիտավորման պայմանագրում կրեդիտավորողի կողմից տարեկան փաստացիտոկոսադրույքի չափի վերաբերյալ պարտադիր նշման օրենսդրական պահանջը թույլ էտալիս գալ եզրահանգման առ այն, որ կրեդիտավորման պամանագրի էական պայման էհանդիսանում տարեկան փաստացի տոկոսադրույքի չափի վերաբերյալ նշումը, իսկտարեկան փաստացի տոկոսադրույքի, այն է՝ սպառողի կրեդիտավորման ընդհանուրծախսի մեջ չեն ներառվում օրենքով և կրեդիտավորման պայմանագրով նախատեսվածպարտավորությունների չկատարման կամ ոչ պատշաճ կատարման համար վճարված կամվճարվելիք տուժանքները և այլ վճարները:

• ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 887-րդ հոդվածով վարկառուի կողմից վարկատուինվերադարձվող տոկոսները վճարվում են վարկային պայմանագրի առարկահանդիսացող գումարից, այսինքն՝ վարկային պայմանագրի տոկոսագումարիգոյացման աղբյուրը վարկային պայմանագրի առարկա հանդիսացող դրամականմիջոցն է (վարկը), մինչդեռ, վարկային պամանագրով սահմանվող տարեկանփաստացի տոկոսադրույքը հանդիսանում է սպառողի կրեդիտավորման ընդհանուրծախսը, որի հաշվարկման կարգը և պայմանները նախատեսված են «Սպառողականկրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով:

6. Վճռաբեկ դատարանը դիրքորոշում է արտահայտել նաև այն մասին, որկրեդիտավորողի կողմից կրեդիտավորման պայմանագրում տարեկան փաստացիտոկոսադրույքի չափի վերաբերյալ նշման իրավական պարտականությունը ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքի 887-րդ հոդվածի 2-րդ կետի իմաստով հանդիսանում էվարկային պայմանագրից բխող հարաբերություն, ինչը թույլ է տալիս արձանագրել, որդրա նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 46 գլխում նախատեսվածկանոնները կիրառման են ենթակա բացառապես այն դեպքում, երբ նույն օրենսգրքի47-րդ գլխով և վարկային պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ: Հաշվի առնելովայն, որ կրեդիտավորողի կողմից տարեկան փաստացի տոկոսադրույքի չափիվերաբերյալ նշման իրավական պարտականության իրականացումը տեղի էունենում կրեդիտավորման պայմանագրում դրա վերաբերյալ դրույթիսահմանման միջոցով՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ բոլոր այնդեպքերում, երբ վարկային պայմանագրով սահմանված է տարեկան փաստացիտոկոսադրույքի չափ, ապա ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 46 գլխումփոխառության իրավահարաբերությունները կարգավորող ընդհանուրկանոնները, այդ թվում՝ փոխառության պայմանագրի տոկոսների չափիվերաբերյալ սահմանափակումը, կիրառման ենթակա չէ։

Ծանուցում. Այստեղ ներկայացված մտքերը չեն հանդիսանում իրավաբանական

 խորհրդատվություն